برجام و وعده‌هایی که قورت داده‌شد

دولت معتقد است مسائل و مشکلات کشور در فضای تازه‌ای که پس از اجرای برجام ایجاد خواهد شد، حل شدنی هستند. مشکلاتی که به جز حوزه سیاسی، بخش بزرگی از آن‌ها در حوزه اقتصاد و اجتماع بروز کردند. اما به نظر می‌رسد به‌جز برجام، راه برای اصلاحات دیگری باز نشده است. اگر وعده‌های دیگر دولت در فضای پس از برجام به کمک تبلیغات رسانه‌ای ناپدید شوند،‌ جز دولتی که شکست خورده از آنچه که هست باقی نخواهد ماند.

دولت یازدهم با گذار از دومین سال کاری خود که تصویب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را با خود داشت؛ تلاش کرد تا با ساماندهی و حل مسایل سیاست خارجی، عملکرد خود را موفق نشان دهد.

اگرچه مهم‌ترین وعده انتخاباتی دولت یازدهم، حل مسئله هسته‌ای و لغو تحریم‌ها بود؛ اما وعده‌های دیگری که به حاشیه رفته و فراموش شدند گویای عملکرد دولت طی دو سال گذشته‌اند. دو سالی که نشان دادند، مشکلات اقتصادی و اجتماعی از پایداری قابل تاملی برخوردارند و شعارهای انتخاباتی به تنهایی نمی‌توانند آن‌ها را از سر راه بردارند. از همین رو فضایی که پس از برجام گشوده می‌شود نگرانی‌ها را در پی دارد.

واحد اطلاعات سپاه پاسداران در پی سخنان خامنه‌ای مبنی بر وجود نفوذی‌های دولت‌های غربی، دستگیری‌ روزنامه‌نگاران را آغاز کرد. دستگیری‌هایی که واکنش روحانی در سخنرانی روز ۱۳ آبان را به همراه داشت و او این اقدامات را به ضرر کشور و وحدت ملی دانست.

تندروهای حامی خامنه‌ای اما در مراسم ۱۳ آبان امسال نیز باوجود توافق هسته‌ای شعار مرگ بر آمریکا را سر داده و پرچم این کشور را همراه با پیکره‌های رییس جمهورش به آتش کشیدند. آزمایش‌ موشک‌های بالستیک سپاه از سوی دیگر باعث شد تا پرونده ایران به کمیته تحریم شورای امنیت سازمان ملل فرستاده شود.

از سوی دیگر کمیته حقوق‌بشر مجمع عمومی سازمان ملل نیز دخالت ایران و روسیه در سوریه را محکوم کرده و قطعنامه‌ای نیز در رابطه با نقض حقوق بشر در ایران تصویب کرده است. این شورا همچنین خواهان برگزاری انتخاباتی شفاف شده‌است.

دولت اما می‌گوید مسائل و مشکلات کشور در فضای تازه‌ای که ایجاد خواهد شد، حل می‌شوند. مشکلاتی که به جز حوزه سیاسی، بخش بزرگی از آن‌ها در حوزه اقتصاد بروز کردند.

بسیاری از تحلیلگران هم معتقدند که سیاست‌ تیم اصلاح اقتصادی دولت روحانی به رکود فراگیر اقتصادی انجامیده و از همین رو تصویب برجام به تنهایی نمی‌تواند رکود بازار اقتصاد را بشکند.

علیرغم عدم موفقیت برنامه صدروزه دولت برای بهتر شدن اوضاع اقتصادی، عملکرد دولت در افزایش اشتغال، افزایش سرمایه‌گذاری خارجی، ساماندهی بازار بورس و یارانه‌های پرداختی نیز کارنامه مثبتی ندارد. نشانه‌هاى رکود و عدم توانایی مردم در خرید روزمره و همچنین در بازارهای مسکن، خودرو و دیگر کالاهاى سرمایه‌ای و مصرفی مشاهده می‌شود.

همایون که یک شرکت واردات و صادرات را در ایران و اروپا مدیریت می‌کند می‌گوید: «نتیجه توافق هسته‌ای هنوز در بازار قابل مشاهده نیست و رکود به اندازه‌ای گسترش یافته که سرمایه‌گذاری برای واردات کالا به ایران، نه تنها مقرون به صرفه نیست بلکه با خطر بازگشت سرمایه در کوتاه‌مدت روبه‌روست.»

دولت روحانی توپ ایجاد رکود را در زمین دولت قبلی می اندازد و حل آن و تحقق وعده‌های اقتصادی دولت را نتیجه حل بحران سیاسی و لغو تحریم‌ها می‌داند. این درحالی‌ست که در آستانه اجرای کامل برجام در ماه‌های آینده، قیمت ارز و سکه در بازار ایران نیز رشدی قابل توجه داشته است.

«گرایش‌های نولیبرالیستی»

فریبرز رییس‌دانا اقتصاددان ایرانی در همین رابطه می‌گوید: «گرایش نهادی حسن روحانی به نولیبرالیسم اسلامی-ایرانی اجازه نخواهد داد تا او وعده‌های کارزار انتخاباتی‌اش را متحقق کند.» رئیس‌دانا یادآوری می‌کند که مشکلات اساسی اقتصادی در حالی حل‌نشده باقی مانده‌اند که هشتاد درصد از مردم ایران را قشرهای آسیب‌پذیر تشکیل می‌دهند: «رکود بازار اقتصاد ممکن است با لغو تحریم‌ها در کوتاه مدت شکسته شود اما در بلند مدت دوباره اوج خواهد گرفت.»

درحالی که جدل بر سر توافق هسته‌ای و ماجراجویی ایران در منطقه خود به خود باعث شده‌اند عدم تحقق وعده‌های روحانی به حاشیه برده شود. خود روحانی نیز با بزرگ‌نمایی توافق هسته‌ای که یکی از مهم‌ترین تصمیمات سیاسی و امنیتی سال‌های اخیر ایران بوده، قصد دارد عدم تحقق وعده‌های دیگر را نه تنها در میان جامعه و مردم، بلکه در میان خواص نیز به حاشیه ببرد.

از جمله بسیاری از اصلاح‌طلبان که به امید گشایش فضای سیاسی و اجتماعی به او رای داده‌اند و از مهم‌ترین مطالبات‌شان رفع حصر و آزادی زندانیان سیاسی بوده است. با چرخشی مشخص و کاملا محسوس ترجیح می‌دهند که این وعده‌های متحقق نشده را به خاطر نیاورند.

گروه دیگری اما باوجود اوضاع بد اقتصادی، بیکاری، ﻓﻘﺮ و ﻓﺴﺎﺩ ﻣﺎﻟﯽ، بالا گرفتن روند نقض حقوق بشر و سرکوب را در این شرایط باعث ایجاد نگرانی‌هایی در خصوص اصلاحات اجتماعی وعده داده شده می‌دانند. احمد شهید گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره ایران، در آخرین گزارش خود از وجود حداقل ۴۶ روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌‌ای زندانی در ایران خبر داده است.

نادیده گرفتن حقوق شهروندی

تارا که روزنامه‌نگار است و در یکی از رسانه‌های داخلی کار می‌کند می‌گوید: «دولت روحانی در حوزه زنان هم موفق نبوده. آزار و اذیت زنان به نام امنیت،‌ تبعیض جنسیتی و برنامه‌های ناقض حقوق زنان همچنان در دستور کارند. برای نمونه ناتوانی و کوتاه آمدن دولت در مسئله ورود زنان به ورزشگاه‌ها. در کل امنیتی که روحانی به زنان وعده داد محقق نشد وحق مدنی و انسانی را در هر شکلی، از زنان جامعه بیشتر سلب کردند.»

دولت یازدهم نتوانست در حوزه فرهنگی و در زمینه رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی که وعده آن را داده بود اقدام قابل توجهی کند. تصمیم‌گیری درباره فیلترشدن احتمالی تلگرام، لغو برخی کنسرت‌ها، ممنوعیت هم‌خوانی زنان، دستگیری و بازداشت روزنامه‌نگاران، حبس برای کارتونیست زن ایرانی و نیز دو شاعر و یک فیلمساز که به‌تازگی به زندان و تحمل شلاق محکوم‌شده‌اند. مشکلات را برای حوزه فرهنگ و هنر بیشتر کرده است.

سیاست‌های رهبری، سپاه‌پاسداران و گروه‌های تندرو فراتر از اینکه چه دولتی قوهٔ مجریه را در اختیار دارد به شیوه‌های اقتدارگرایانه اعمال می‌شوند و در حال برهم زدن توازن قدرت میان دولت و بخش دیگر حاکمیت هستند.

اتخاذ سیاست کاهش فشار بر دولت باعث شده تا دولت در اصلاحات اجتماعی و فرهنگی نتواند نقش قابل توجهی ایفا کند و در مقابل کوچک‌ترین مخالفت روحانیون تندرو عقب‌نشینی کند.

به نظر می‌رسد این عقب‌نشینی‌ها این گروه را در حوزه سیاست داخلی و خارجی جسورتر کرده و با تصویب برجام نیز راه برای اصلاحات دیگری باز نشده است. نگرانی فعالان سیاسی و مدنی که گروهی از آنها در فضای تغییر دولت امیدوارتر شده بودند به همین خاطر است.

اگر موفقیت دولت تنها در اجرای برجام خلاصه شده و وعده‌های دیگر آن در فضای پس از برجام به کمک تبلیغات رسانه‌ای ناپدید شوند یا اگر تحرکات و ماجراجویی سپاه و رهبری به بازگشت دوباره تحریم‌ها در قالب دیگری بینجامند. تنها وعده‌های انتخاباتی روحانی هستند که هرگز تحقق نخواهند یافت.